Giới thiệu về origami (nghệ thuật gấp giấy)

Giới thiệu về origami (nghệ thuật gấp giấy)

Có lẽ phần lớn các người lớn, khi còn là bé con, ngoài cái việc đùa chơi với châu chấu chuồn chuồn, đôi khi cũng xếp vài cánh máy bay giấy mà phóng lung tung, hay vài con thuyền giấy thả chơi theo dòng nước hối hả sau những cơn mưa trước sân nhà…

Giấy ! có lẽ đó là một trong những phát minh kỳ diệu nhất cuả loài người. Ai cũng biết giấy để viết, để vẽ, để in ấn…, nhưng ngoaì ra, với một tờ giấy trong tay, không dùng đến bất cứ một vật dụng gì khác, bạn còn có thể đi vào một thế giới muôn hình muôn vẻ khác, thế giới cuả nghệ thuật xếp giấy.

ORIGAMI - 折り紙, tên gọi được quốc tế hóa hiện nay của nghệ thuật xếp giấy - là một từ Nhật bản ( Oru = xếp, Kami = giấy, khi ghép 2 từ lại, thành origami ). Không ai biết nghệ thuật này bắt nguồn từ bao giờ và ở đâu. Giấy được phát minh từ Trung Hoa vào khoảng 105AD, sau đó theo các tu sĩ Phật giáo du nhập vào Đại Hàn và đến Nhật độ cuối thế kỷ thứ 6. Vào thời kỳ đầu, giấy được xem như là một vật liệu qúi hiếm và xếy giấy chỉ được dùng giới hạn bởi tầng lớp thượng lưu trong các dip lễ.

Origami ở Nhật được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, mẹ truyền cho con gái, và các mẫu truyền miệng còn được biết thường là các mẫu đơn giản. Tac’ phẩm về Origami cổ nhất còn lưu lại được là Senbazuru Orikata- ” Xếp ngàn cánh hạc “(**), ra đời 1797.

Vậy là dù giấy phát sinh từ Trung Hoa ( do đó một số sử gia về Origami cho rằng nghệ thuật xếy giấy hẳn cũng phát sinh từ xứ này ) nhưng Nhật là nước đã làm cho nghệ thuật xếp giấy phát triển cao và phong phú nhất.

Ở phương tây, Tây Ban Nha cũng là dân tộc có lịch sử xếp giấy lâu đờị Giấy được thế giới Ả rập biết đến vào khoảng thế kỷ thứ 8 và theo người Moor ( Ma rốc ) vào Tây Ban Nha độ thế kỷ thứ 11. Là dân tộc theo HồI giáo và là những nhà toán học và thiên văn học cừ khôi , ngườiI Moor chú trong dến mặt nghiên cứu hình hoc trong xếp giấỵ Khi ngườI Moor rời khỏi Tây Ban Nha, dân Tây Ban Nha đã đưa nghệ thuật xếp giấy ra ngoaì phạm vi các mẫu hình học và phát triển thêm mà người tiên phong là triết gia và thi sĩ Miguel de Unamuno (1864-1936 ).

Người được coi là sư tổ cuả nghệ thuật xếp giấy hiện đại là Akira Yoshizawa ( sinh 1911-Nhật ). Những sáng tác cuả ông được thế giới biết đến vào khoảng 1950 là những sáng tác bắt đầu tách rời khỏi các mẫu và nguyên tắc xếp giấy cổ truyền. Cùng với Samuel Randlett (Mỹ) Yoshizawa dã phát minh ra hệ thống ký hiệu để vẽ các sơ đồ chỉ dẫn trong sách dạy xếy giấy, trở thành ký hiệu quốc tế trong các sách Origami cho đến ngày nay . Yoshizawa hiện nay vẫn còn sống và được cả thế giới coi như đại sư phụ cuả nghệ thuật xếp giấy với hơn 50 000 tác phẩm và vô số các cuộc triển lãm trên toàn thế giới.

Khởi đầu, có lẽ một trong những sự khác biệt cuả nghệ thuật xếp giấy Đông phương và Tây phương là phần lớn các cao thủ Đông phương thường tạo ra các mẫu đơn giản, trừu tượng, ít nét mà vẫn bắt được cái thần của vật muốn xếp .Các cao thủ Tây phương thì thường thích xếp chi tiết, phức tạp thiên về kỹ thuật. Ngày nay thì các tiêu chuẩn về thẩm mỹ Đông Tây cũng như mọi phát triển khoa học kỹ thuật khác đều được cả hai bên tiếp thu và biết đến rộng rãi qua sách báo và các phương tiện truyền thông hiện đạị Thế hệ các cao thủ Origami hiên nay cả Đông va Tây đều có những người mạnh cả về kỹ thuật lẫn nghệ thuật. Các cao thủ xếp giấy hiện đại bao gồm các nghệ sĩ, các nhà toán học, vật lý học, kỹ sư, các..aỏ thuật gia ! v.v… Nhiều kỹ thuật xếp mới được phát minh và các mẫu Origami ngày nay có thể phức tạp đên’ mức khó tưởng tượng được. Có thể nói hầu như bất cứ cái gì cũng có thể “xếp” ra được từ một tờ giấy.

Cả hai “trường phái” xếp giấy - phức hoá và giản hóa, thiên về kỹ thuật hay nghệ thuật, dều được phát triển. Bạn có thể thấy một chú bọ Origamị, nhận ra được nó thuộc họ bọ nào, với đầy đủ ăng ten, chân, cánh, đúng tỷ lệ được xếp từ một tờ giấy hình vuông (không dùng kéo) - hay ngược lại, một mẫu origami trừu tượng đơn giản vài nếp gấp. Có mẫu phúc tạp phải xếp cả tuần hay mấy tuần mới xong, lại có các tác phẩm xếp giấy như bộ xương khủng long to bằng… tỷ lệ thật !

Về vật liệu thì ngày nay các tác phẩm Origami còn được xếp từ 1 số vật liệu khác ngoài giấỵ - giấy dán tường, lưới sắt, đồng, tấm kim loai mỏng ( các loại này có thể bày ngòai trời được ), giấy đất sét ( “xếp” xong nung, như đồ gốm ).

Một kỹ thuật xếp đáng được nói tới là kỹ thuật ” xếp ướt” mà Yoshizawa là người tiên phong. Các loại giấy dày dược làm ướt cho mềm đi rồi xếp. Với kỹ thuật này, người xếp có thể ” nặn” giấy, “uốn giấy”Ẩcoi giấy như là đất sét. Có lẽ các tác phẩm xếp giấy gần với điêu khắc đều được xếp bằng kỹ thuật nàỵ Ngoài ra, khi giấy khô, tác phẩm sẽ giữ dược lâu và bền hơn.

Với đa số, Origami vẫn được coi là một môn thủ công, chưa phải nghệ thuật . Các origamist hiện đại đang dần dần chứng minh Origami là một bộ môn sáng tạo có thể sánh ngang hàng với các bộ môn nghệ thuật tạo hình khác. Một số cao thủ, dù ít, đã và đang sống được với “nghề” này, và các tác phẩm cuả họ được bày bán ở các phòng trưng bày nghệ thuật.

Nhiều origamist coi xếp giấy là “điêu khắc giấy “, và là một môn điêu khắ’c đặc biệt. Như chúng ta biết, một cách đơn giản, điêu khắc có thể được chia làm hai loai, “thêm”, và “bớt”. Tượng đất sét chẳng hạn, là loại “thêm vào”- làm khung sườn, xong đắp bồi thêm đến khi thành hình. Tượng gỗ, đá, ngược lại, thường là kết quả cuả sự đẽo gọt bớt đi từ một khối lớn khởi đầụ Với origami, nó không “thêm” mà cũng không “bớt”, khởi đầu với một tờ giấy, hoàn thành cũng chừng đó giấy mà thôi, có chăng la”dấu” bớt những phần không cần thiết !

Vậy thì, bạn có thể coi origami như là một nghệ thuật dân gian, một trò chơi, một bài toán đố, hay một môn nghệ thuật tạo hìh, tất cả đều đúng cả. Có người chơi với giấy một cách ngẫu hứng, có người lại dùng các chương trình computer, dựa trên các lý thuyết về toán học dể tạo ra và vẽ sơ đồ cách xếp trước khi họ đụng đến tờ giấy ( để kiểm tra lại!) Có người nhất định chỉ xếp từ một tờ giấy hình vuông mà thôi, có người không câu nệ giấy hình gì, hay xài nhiều tờ giấy ghép lại. Có lẽ, như các môn nghệ thuật khác, kết quả cuối cùng vẫn là cái quan trọng nhất, cái đẹp không câu nệ về kỹ thuật chi li và các ràng buộc. Nghệ thuật đỉnh cao, là nghệ thuật tự do nhất .

Origami kỳ diệu bởi ở mức độ chung, nó là nghệ thuật đại chúng , không phân biệt quốc gia hay giàu nghèọ Một em bé, một người lớn, có thể dùng bất cứ loại giấy nào, đứng ngồi bất cứ ở đâu, tạo ra một chú chim vỗ cánh, một bông hoa, một chú chuồn chuồn… đem lại vài giây phút an bình cho chính mình hay đem đến cho ai đó một nu cười trên môi. Đối với một số người, vương quốc origami là vương quốc trong những câu chuyện cổ tích. Bạn cứ tưởng tượng xem, hầu như mọi thứ - cỏ cây, hoa lá, muôn thú đều “nằm” trong một tờ giấy, loại vật liệu hầu như bao quanh mình khắp nơi.

Origami ngày nay còn được táp dụng trong thiết kế đồ trang sức, trang hoàng nội thất, thiết kế quần áo… Ngoài mặt nghệ thuật, nó còn dược áp dụng trong các chương trình giáo dục, y tế .Cách vài năm lại có các hội nghị Quốc tế về khoa học, toán học và nghê thuật origami, origami trong giáo dục và các chương trình trị liệu…

Các hội origami cũng được thành lập ở rất nhiều quốc gia và các hội nghị hàng năm với các buổi hội thảo về ứng dụng cuả Origami cũng như trưng bày các tác phẩm origami đã thu hút rất nhiều người tham dự. Ở “Vương quốc cuả dân Xếp giấy “, bạn có thể bắt gặp hình ảnh các ông bà già bạc tóc đuà chơi với châu chấu chuồn chuồn máy bay cùng các bé con - đó là một hình ảnh đẹp , và thanh bình.